ANADOLU İNANÇLARI-3

 KARANLIKLAR, KÖTÜ TİNLER

Ay doğunca, karanlıklarda barınan, insanlara kötülük etmek için, pusuya yatan tinler kaçar, ormanlara, karanlık yerlere, engin kayalıklara, ışık girmeyen kuytulara sığınır. Kötü tinleri, cinleri, insanları çarpan, onlara inme indiren perileri ay ışığı dağıtır, kovar. Bu yüzden bir iyilik kaynağıdır ay.

İnsanlara yıkım getiren hastalıkları, tutarık denen sar'aları, inmeleri, çarpılmaları doğuran kötü tinler karanlıklarda, gecenin derinliklerinde barınırmış. Güneş çekilip ortalık kararınca bütün bu kötülük taşıyan varlıklar yeryüzüne yayılırmış. Karanlıklar kötülüklerin anası, barınağı imiş. Ay, gecenin korkunçluğunu giderir, ışıklarını insanlara kötülük saçan cinlerin üzerine döker, onları kaçırırmış. Bundan dolayı sever sayar ay'ı insanlar.

Bu inançların kaynağı, ay'ın bir iyilik tanrısı olarak kutlandığı çağlardan kalmadır. Zamanla anlamları, yorumları değişmiş, ancak özleri olduğu gibi kalıvermiş, bir inanç olarak sürüp gider olmuşlar.

En eski Anadolu dinlerinde bu inançlar vardır. O çağların insanları günlük yaşamlarını bu sayısız inançlara göre düzenlerlerdi. Ay, onlar için, insan yaşamına düzen veren, ışık tutan kutsal bir güçtür.

 

Ay alcli karanluğa

Kaçurdi perileri

Korkma kız yemem seni

Gel birazacuk beri

(Ay karanlığın üstüne doğdu Perileri kaçırdı Korkma seni yemem

Biraz bana doğru gel)

Bu .Karadeniz türküsünün özünde çok eski çağlardan kalma bir inanç saklıdır: Karanlıkların üzerine doğan ay insanlara kötülük eden perileri kaçırıyor. Bu inanç Hititlerde de, onlardan sonra ortaya çıkan bütün Anadolu uluslarında da vardır. Eskiden olduğu gibi günümüzde de halk düşüncesinde anlamı bilinmese bile yaşıyor olduğu gibi.

Halk inançlarına göre periler de ikiye ayrılır. Birtakım insanlara iyilik eder, koruyucu görevleri vardır. Bunlar ay'ın buyruğu altındadır. Birtakım periler de insanlara kötülük eder, bunlar ay'a karşıdır. Ancak ondan korkarlar. Onun ışığı, yeryüzüne vurunca karanlıklara kaçarlar.

Halk arasında ay'la ilgili bilmeceler, bulmacalar da vardır. Bunlar da eskiden kalma inançların değişik düşünce varlıkları içinde ortaya konması sonucu oluşan halk ürünleridir.

Bir tavada iki balık

Biri soğuk biri sıcak

Güneşle ay karşılığı olan bu iki balık'tan sıcağı güneş, soğuğu ise ay'dır. Güneş gündüz doğup ortalığı ısıttığı için sıcak, ay gece karanlığında, soğukta doğduğu için soğuk sayılır.

“Dam üstünde yarım çörek” ay'ın yarım ay durumuna girdiğinde aldığı biçimi yansıtan bir bilmecedir bu. Halk arasında bunun gibi daha birçok bilmece, bulmaca vardır. Bunlar özellikle gece toplantılarında, eğlencelerde, karşılıklı konuşmalarda söylenir.

Uzun kış geceleri kadınlar arasında düzenlenen toplantılarda bu gibi bilmecelerin söylendiği, yarışmaların yapıldığı çok olur.

İSMET ZEKİ EYUBOĞLU’nun ANADOLU İNANÇLARI ANADOLU MİTOLOGİSİ Adlı Kitabından Alıntılanmıştır.