KANATLI ATLAR

 Çin’in Batıya Yönelişi

Gerek güneyde (Hindiçini) ve gerekse doğuda (Kore) elde edilen askerî başarılara rağmen, Wu-ti, asıl problemi olan Hun meselesinin asla hallolmadığını kabul etmek zorundaydı. Çok büyük kaynaklar aktarılarak sahra ordusu kurulmuş; bu ordu, zaferler kazanmış, esirler almış, topraklar fethetmiş, ama Hun devleti bir türlü yokedilememişti. Üstelik bu devlet, her an bir karşı saldırı başlatabilirdi. Bu başarısızlığın farklı sebepleri vardı ve bunlardan birincisi de bizzat Çin ordusunun kullandığı askerî teknolojiden kaynaklanıyordu. Wu-ti arazi savaşları için büyük bir süvari ordusu teşkil etmişti; ama kısa boylu, güçsüz, hızlı koşamayan ve yüke fazla dayanıklılığı olmayan Çin atları, dayanıklı Hun atlarıyla kıyas bile edilemezdi.

M.Ö. I. Yüzyılda kulanılan savaş taktiğinde gerçek bir devrim yaşanmıştı. Batıda Parthlar ve Sarmatlar, zırhlı süvariler kullanıyorlardı. Süvari ve atın gövdesi pul zırhla örtülüyor; başı ise yüksek, ucu sivri miğferlerle korunuyordu. Süvari, silah olarak ağır ve uzun bir mızrak ile çift kabzalı kılıç kullanıyordu. İşte bu şekilde silahlanmış olan savaşçılar, saflar halinde, hafif silahlarla mücehhez düşman arasına dalmaktaydılar. Sarmatlar, Karadeniz bozkırlarında İskitler’le kolayca hesaplaşmışlar; Parthlar ise Roma lejyonlarını Tigros’dan Fırat’a sürerek, düşmanın ilerlemesini durdurmuşlardı. Bu çapta bir savaşçı orduya sahip olabilmek için, her şeyden önce, ihtiyaçlara cevap verebilen atlar gerekliydi.

Chang Ch’ien, İmparator Wu-ti’ye Davan (Fergana)’da “kanatlı atlardan türemiş olan ve kan terleyen asil atlar (argamak)” bulunduğundan söz etmişti. Bu atların türeyişleri konusunda şöyle bir hikaye anlatılır: “Davan ülkesinde yüksek dağlar vardır. Bu dağlarda yakalanması imkansız atlar dolaşır. Bu yüzden, benekli kısrakları seçerek, dağ atlarıyla çiftleşmeleri için dağın eteklerine salarlar. Bu kısraklardan kan terleyen taylar doğar. İşte bu atlara da kanatlı at soyundan gelen aygır adı verilir.” Wu-ti, bu hikayeyi dinledikten sonra, ne pahasına olursa olsun, Fergana aygırlarından temin edilmesini ve “kanatlı atların” Çin’e getirilmesini emretti.

Fakat Davanlılar da argamaklara çok değer veriyorlar ve onları, kendisinden korkmaları için hiçbir sebep bulunmayan Çin’e vermek istemiyorlardı. Çin’in Batı ucu ülkelerine aşırı ilgi göstermesi, şüphelerini celbediyordu. Çin’in ilk gönderdiği elçilik heyeti, yüksek rütbeli devlet memurlarından teşekkül etmişti; fakat daha sonra pahalı hediyeler sunan “sıradan insanlar” gönderilmeye başlandı. Ne var ki bu insanlar, yerli ahali tarafından hiç de dostça karşılanmadı. Hun akıncı birlikleri, sık sık elçilik heyetine saldırmışlar ve Çin, çok ihtiyacı olan prestijini kaybetmişti. 

 

Chang Ch’ien, imparatora, Hunlar’a karşı verilecek mücadeleyle ilgili çok akıllıca bir plan sundu. Buna göre, Wu-sunlar Çin tarafına çekilecek ve onlara dayanılarak “Baktria ve batıdaki diğer ülkeler teba olmaya zorlanacak” ve bunlarla “Hunlar’ın sağ kolu kesilecekti.” Gerçi Wu-sunlar Hunlar’a meyyaldiler, fakat Soğdiyana yöneticileri, Hun elçisini Çinlilerinkinden daha iyi karşılamıştı. Bunlara baskı yapabilmek için Çin’in gücünü göstermek gerekiyordu, ama bunun için de Davan’ın “kanatlı atları”na sahip olmak gerekiyordu. Fasid bir daire şekillenmişti.

105’de Çin elçisi Ch’e Ling, altın ve gümüş karşılığında birkaç aygır almayı denedi, fakat talebi reddedildi. Öfkelenen elçi, Davan ileri gelenlerine küfredip, “altın atı bırakarak” çekip gitti. Davanlılar, hakarete uğramışlığın verdiği öfkeyle, Çin elçisinin kervanına saldırarak, elçiyi parça parça ettiler ve kervanda bulunan mallara el koydular. Bu durum karşısında Wu-ti, meseleyi kesin bir şekilde bitirme kararı aldı.

Hun-shieh prensin gitmesinden sonra Ordos’la Lob-nor arasındaki bozkırlar boş kalmıştı. Her ne kadar hâkimiyet Çinliler’in eline geçmişse de, onlar, bölgeyi elde tutacak imkana sahip değillerdi ve bu yüzden Tankutlar’ın orada söz sahibi olmalarına seslerini çıkarmadılar. Tankutlar, bölgede Hunlar’a karşı yarı bağımsız olarak, Lob-nor Gölü’nün güneydoğu sahillerinden çok uzakta bulunmayan Shan-shan Prensliği’ne sahiptiler. Shan-shan küçük bir devletti. Topu topu 14.100 insan yaşardı ve bunun da 2912 tanesi savaşçıydı. Bununla birlikte bölge halkı, kervanları vurmayı tabiî bir gelir kaynağı olarak görürdü. Çin elsi Wang K’ai, Shan-shanlılarca yağmalanınca, Wu-ti onlara karşı ciddi tedbirler almak zorunda kalmıştı. 108’de Çinli General Po-nu, kendilerine bağlı hükümdarlığın süvarileriyle birlikte K’u-shih (Ch’e-shih)lere karşı savaşmaya giderken, 700 hafif süvariyle Shan-shan’a uğramış ve prensliği fethetmişti. Shan-shan prensi, Çin yönetimini protesto etmiş, ama oğlunu rehin bırakarak vergi ödemeyi de kabullenmişti. Hunlar durumu öğrenince Shan-shan’a bir garnizon kurarak, prensin diğer bir oğlunu rehin olarak götürdüler. Wu-ti, öfkeli prensi bir açıklama yapması için huzuruna çağırdı. Prens, imparatora şöyle dedi:”İki güçlü düşman arasına sıkışıp kalan küçük bir devlet, iki tarafla da iyi geçinmezse, huzur bulamaz.” Wu-ti, bu cevap karşısında güldü ve Shan-shan’ın fethedilmeye bile değmeyeceği kanaatine vararak, prensi serbest bıraktı.

K’u-shih Prensliği, verimli bir vadide kurulmuştu ve Hunlar’la sıkı ekonomik ilişkileri vardı. Hunlar, buradan kendilerine gerekli olan sanat mahsulatıyla, ziraat ürünleri alıyorlar ve K’u-shih’yi Sinki-ang’daki en güvenilir destek noktası olarak görüyorlardı. K’u-shih’nin talan edilmesinden sonra General Po-nu, ülkenin ismini Ch’e-shih olarak değiştirmişti. Herhalde bu, aynı zamanda ülke başında yönetimde bulunan hanedanın da değiştirilmesi anlamına geliyordu. Ne var ki Çinliler, fethettikleri bu toprakları ellerinde tutamazlardı. Çünkü bir tek gayeleri vardı: Prestijlerini yükseltmek ve Wu-sun ve Davan’a gözdağı vermek. Wu-ti, yapılan askerî barış müzakerelerinden sonra, diplomatik atağa geçmiş ve yaşlı tilki Chang Ch’ien’i Wu-sun-lar’a elçi olarak göndermişti. İmparator, elçiyle yolladığı mesajda k’un-mo’ya (Wu-sun hükümdarının titülü) Çinli bir prensesle evlenmesini, buna karşılık Hunlar’a dirsek çevirerek ülkesini Çin’in vassalı olarak ilan etmesini iletti. K’un-mo, prensesle evlenmeyi kabul etti fakat yemyeşil T’ien-shan’ı terkederek şallak Alashan bozkırına göçetmeyi prensip olarak reddetti. Chang Ch’ien Wu-sunlar’a gelince, beyler arasında bir birlik ve disiplin olmadığını farketti. K’un-mo’nun ortanca oğlu T’a-lü, yeğeni ve veliaht olan kişiden nefret ediyordu. Yaşlı k’un-mo ise her birine 10 bin süvariden oluşan bir ülüş vermişti. Tabii bu durum, ülkede dirliği bozmuştu, ama yaşlı k’un-mo sağ olduğu için bir iç savaşa başlamamışlardı.

Wu-sun ülkesi, hem Çinliler, hem de Hunlar için stratejik yönden önemliydi. 107’de Çin elçisi, zırhlı savaş arabaları, tuvalet takımları, haremağaları, üst düzey memurlar ve halayıklarla birlikte âtifi olarak prenses ünvanı verilen Çinli bir kızı alıp k’un-mo’ya getirdi. Aynı günlerde Hun yabgusunun kızı da otağlar, koyun sürüleri, halayıklar ve nedimeleriyle birlikte Wu-sunlar’a gönderilmişti. Wu-sun k’un-mosu, gönderilenlerin hepsini kabul ederek, Hun yabgusunun kızını büyük hanım, Çinli prensesi de küçük hanım olarak aldı. Çinli prenses, kocasını üç ayda bir defa görmüştü. Çünkü k’un-mo, prensesin verdiği şölene katılmış, hediyeleri kabul etmiş, fakat kendisiyle ilgilenmemişti. Sonunda onu torununa hanım olarak vermişti. Prenses, öfkeden küplere binmişti, ama Çin’den kendisine gönderilen mesajda bulunduğu ülkenin âdetlerine saygı göstermesi gerektiği bildirildi. Prenses, bilahere yeni kocasına bir erkek çocuk doğurduktan sonra vatan hasretinin verdiği üzüntüler yüzünden hayata veda etti. Ne var ki ülkede Çin taraftarı bir grup oluşmuştu ve bu grup, Wu-ti’nin batı politikasını destekliyordu. İyi niyet gösterisi olarak da (Büyük Seddin Batı ucunda)Yü-men Huan isminde bir kale yapılmıştı.

Yabgu Wu-shih-lü

105’de tahta geçen Yabgu Wu-shih-lu, “gençti ama çılgınlık derecesinde savaş tutkunuydu.” Wu-ti, bir yandan babasının ölümünden dolayı taziyelerini bildirmek için yeni yabguya elçi gönderirken, bir yandan da Hun prensleri arasında “nifak çıkartmak amacıyla” başka bir elçiyi batıdaki chu-ki prense gönderdi. Fakat genç yabgu, ikinci elçinin nifak çıkarmak amacıyla hareket ettiğini öğrenince, öfkeden küplere binerek, elçileri tutuklattı. Onun bu hareketi esasen bir savaş sebebiydi, ama Çinliler batı ile meşgul idiler ve Hunlar da şiddetli kış sebebiyle güçten düşmüşler ve atların tırnakları donmuştu. Çin’le müttefik olma taraflısı bazı beyler, elçilerin tutuklanması olayından faydalanmak niyetiyle, Çin’in lüks eşyalarına karşı zaafları olduğundan, yağmalanan malların taksim edilmesi gerektiğinden, Çin şarabı, tatlısı ve güzel kokularına hasret kaldıklarından dem vurmaya başladılar.

Çin taraftarı grubun başında Doğu Ulu T’u-yü’sü bulunuyordu. Ulu T’u-yü, Çin’e bir casus göndererek, yabguyu öldürmek ve Çin tarafına geçmek istediğini; ancak, bu işin üstesinden gelmek için kendisine yardımcı kuvvet gönderilmesi gerektiğini bildirdi.

Wu-ti, bu plan kafasına yatınca, vakit geçirmeden bozkırda She-wu-hsiang-ch’eng isminde bir kale kurdurdu. Maksadı, bu kaleyi, hazırlanan plan için üs olarak kullanmaktı.103’de General Po-nu, 20 bin kişilik bir orduyla Ordos’tan hareket ederek, Doğu Ulu T’u-yü’süyle buluşmak üzere geze-eylene Pei-shan (Beyşan okunur) civarındaki Hsün-k’i dağına geldi. Fakat geç kalmıştı. İhanet planı öğrenilmiş ve T’u-yü’nün kellesi vurulmuştu. Hunlar, Çin taburunu kuşatma altına aldılar. Gece su aramak için kamptan ayrılan General Po-nu, Hun devriyeleri tarafından yakalandı. Hunlar, morali bozulan ve başsız kalan Çin ordusuna saldırarak teslim olmak zorunda bıraktılar. Daha sonra Yabgu Wu-shih-lü, bir karşı saldırı başlattı. Ordusunun bir kısmı She-wu-hsiang-ch’eng’i kuşattıysa da, kaleyi alamayınca hemen muhasarayı kaldırdı. Ordunun başka bir kanadı Çin’in sınır bölgelerine saldırarak, yağmaladıktan sonra elini kolunu sallayarak geri döndü. Mete ve Lao-Shang’ın günleri geri gelmiş gibiydi. Wu-shih-lü, She-wu-hsiang-ch’eng kalesini yeniden kuşatıp ele geçirmeye hazırlandığı bir sırada aniden hastalandı ve geride küçük bir oğul bırakarak öldü. Bu durum karşısında Hunlar Wu-shih-lü’nun yeğenleri gibi aşırı Çin düşmanı olan amcası Hü-li-hu’yu yabgu olarak seçtiler.

Davan’a İlk Sefer

Wu-ti, inatçı biriydi. Hunlar’ın yayılma faaliyetlerini sürdürdüğü dönemlerde bile Batı ucu ve Soğdiyana meseleleriyle uğraşmaktan vazgeçmedi. Elçisinin öldürülmesi karşılıksız kalmamalıydı ve kanatlı atlara da mutlaka sahip olmalıydı. Çinliler’e göre, Soğdiyanalıların savaş gücü son derece düşüktü. Daha önce oraya elçi olarak gönderilenlerden birinin imparatora sunduğu raporda, “otomatik mızrak mancınıklarıyla mücehhez üç bin kişilik bir Çin ordusu gönderilmesi halinde, Davan’ın fethedilebileceği” kaydedilmişti. 

Düşmanın güçsüz olduğuna iyice inanılmış bulunduğundan, savaş hazırlıkları bile üstünkörü yapılmıştı. Hazırlanan ordunun başına, imparatorun en güvendiği akrabalarından Li Huang-li isimli biri tayin edildi. Bütün ordu, çeşitli kabilelerden toplanmış 6 bin kişilik atlı sınır muhafızından ve birkaç onbin Çinli “genç serkeşler”den ibaretti. Ordunun bir kısmı, herhangi bir savaş eğitimi almamış, askerî sefer tecrübesi olmayan suçlulardan seçilmişti. “Genç Serkeşler”in kendi yiyeceklerini kendilerinin bulabileceğine inanıldığından, ordunun iaşesi meselesi bile ciddiye alınmamıştı. Hedef, Fergana vadisindeki Erh-shih (Oratepe)nin ele geçirilerek, oradaki argamakların ganimet olarak alınmasıydı. Şanssızlık, daha sınırdan hareket sırasında başlamıştı. Çünkü 104. yılın ilkbahar aylarında ortaya çıkan bir çekirge sürüsü, Shan-si’den Tun-huang’a kadar uzanan arazinin yeşil bitki örtüsünü mahvetmişti. Hayvanlara yem bulma ümidi kalmamıştı ve atlar, daha yolun başında açlıktan kırılmaya başlamıştı.

Bu durum karşısında Çin ordusu bağımsız şehirlerin sınırlarına daldı. Fakat bu şehirlerin sakinleri kale kapılarını kapatarak, ellerindeki buğday stoklarını ve üzümlerini “genç serkeşler”in beslenmesi için vermeye yanaşmadılar. Açlıktan kıvranan Çin ordusu, bu şehirleri birbiri ardınca yakıp yıktıysa da, gıda ambarlarını ele geçirmek için yerli halkın öfkeli direnişini kırmak zorundaydı. Henüz şehirleri zaptolunmamış bulunan halk, düşmanın yaklaştığını öğrenince dağlara kaçışmış, düşmana ise bomboş mazankiler bırakmıştı. Hastalık ve açlık, Çin ordusunun saflarını seyreltmişti. Li Huang-li, daha önce Çin elçisinin öldürülmüş olduğu Yü (Özgen) şehrine ulaştığında elinde savaşabilecek ancak birkaç bin asker kalmıştı. Gerçi saldırı üzerine saldırı tertipleyerek ve halkın büyük kısmını kılıçtan geçirerek Yü şehrini ele geçirmişlerdi, ama daha öteye ilerleme imkanı kalmamıştı ve hatta böyle bir şey, kumandanın aklından bile geçmiyordu. Geri dönüş de pek öyle kolay olmadı ve Tun-huang vadisine ulaşıldığında, ordunun ancak beşte biri hayattaydı, ama o da yorgunluk ve açlıktan bitkin bir haldeydi. Bu yürüyüş, iki yıl (M.Ö. 104-103) sürmüştü.

Davan’a İkinci Sefer

Batı seferinin başarısız geçmesi, Wu-ti’yi öfkeden kudurtmuştu. Yü-men’e (yani Çin sınırlarına) dönmeye cesaret eden her askerin kellesinin vurulmasını emretti. Vezirler, Davan seferinin bir yana bırakılıp, bütün imkanların Hunlar’a karşı kullanılması yolunda tavsiyelerde bulunmalarına rağmen Wu-ti, meseleyi bir prestij konusu haline getirerek, yeni bir sefere hazırlanılmasını istedi.

Önce, geri dönmüş olan ve kale surlarının altında verilecek yeni emirleri bekleyen askerleri affederek, seferden vazgeçilmesi tavsiyesinde bulunan vezirlerini mahkemeye verdi. Daha sonra da atlı sınır birliklerini ve “genç serkeşler”i Tun-huang’a gönderdi. Bir yıl sonra, 60 bin kişilik bir ordu hareket etmişti. Ama bu defa, ordunun iaşesi mükemmelen hazırlanmış ve iyi silahlandırılmıştı. Yedek olarak, 100 bin öküz, 30 bin at ve 10 bin eşek alınmıştı. Bundan başka orduya kuşatma işlerinde tecrübeli ustalar ve aygırlara bakacak seyisler de alınmıştı. Orduyu Hun akıncılarının saldırılarına karşı korumak amacıyla iki kale kurulmuş ve buraya yerleştirilen garnizonlar, Ordos’la Lob-nor arasındaki steplerde mekik dokumaya başlamıştı. Böylece 180 bin kişilik bir ordu, Hunlar’a karşı faaliyet göstermiş ve onları hareketsiz hale getirmişti.

Yabgu Hü-li-hu, Çin imparatorunun o güne kadar Hun hâkimiyet alanı içinde bulunan Soğdiyana’yı ele geçirme denemelerinden elbette haberdardı. Olaya seyirci kalamazdı ve ikinci Batı ucu seferini engellemek için kolları sıvamıştı. Wu-ti de düşmanının ne gibi planlar hazırladığını tahmin ettiğinden, zaman içinde hazırlıklarını yapmıştı. Sarayın fermanına binaen, steplerde bin li (yaklaşık 500 km.) uzunluğunda bir emniyet şeridi teşkil edilmişti. Bu şerit, kaleler ve ön karakollarla takviye edilmiş toprak tabyalardan ibaretti ve ayrıca, sinyal ateşleri yakmaya mahsus kuleler kurulmuştu.

Ama bütün bu tedbirlere rağmen Hunlar, 101. yılın sonbaharında Çin sınırından içeri dalıp yağmalarda bulunarak, önlerine çıkan şehirleri yakıp yıktılar. Binlerce esir aldıktan başka, dönüş sırasında Çinliler tarafından kurulmuş bulunan bütün kaleleri ve bekçi kulübelerini yerle bir ettiler. Böylece Çin’in yaptığı onca masraf boşa gitmişti, ama Hunlar da emniyet şeridini ortadan kaldırmakla meşgul oldukları için, imparatorluğun Batı yürüyüşünü engelleme imkanından mahrum kalmışlardı. Kış aylarında tekrar saldırıya geçerek She-wu-hsiang-ch’eng’i kuşattıkları bir sırada, Yabgu Hü-li-hu hastalanıp ölünce, Hun ordusu başsız kaldı.

Kui-shan’ın Kuşatılması

Davan hâkimi Mu-kuo ve çevresindekiler de Çin’in güç ve enerjisini küçümsüyorlardı. “Çin bizden uzakta”- diye konuşuyorlardı kendi aralarında.- Üstelik kuzeyde Hunlar’ın saldırılarını defetmekle uğraşıyorlar; güneyde ise, yeterince otlak ve su yok. Dahası, yol boyunca çok az insan yaşadığı için iaşe sıkıntısı çekecekler. Daha önce Çin elçisi birkaç yüz kişilik mevkebiyle bile yollarda açlık sıkıntısı çekmişken, böyle büyük bir ordu haydi haydi açlıktan kırılır. Böyle büyük bir ordu buraya nasıl ulaşacak ki?” Daha önceki seferden dolayı tecrübe edinmiş olan Li Huang-li, ordusunu, kuzey ve güney yolundan ilerlemek üzere ikiye ayırdı. Güney yolu, Lob-nor Gölü üzerinden Hoten ve Yarkend’e, oradan da Fergana’ya uzanıyordu. Fakat bu yol oldukça meşakkatliydi: Sol tarafı Altın-tag’ın uzantılarıyla kesiliyor, sağ tarafında ise Takla-Makan Çölü’nün kumlu arazileri uzanıyordu. Yol boyunca çok az köy vardı ve üstelik ot da fazlasıyla azdı. Ama Hunlar oralara kadar uzanamadıkları için tehlikesizdi. Kuzey yolu ise, Hami’den geçerek Karaşar ve Kuça üzerinden T’ien-shan’ın güney eteklerini takiple Kaşkar’a uzanıyordu. Burada vadiler zengindi ve sekene sayısı fazlaydı; ancak, Hun saldırı tehlikesi her zaman vardı.

Orduların güzergahları üzerinde bulunan kimera prenslikler öyle bir sarsıntı geçirdiler ki, bunlar savaşmayı göze alamayarak Çin ordusunun iaşe ihtiyacını karşılamayı  kabullenmek zorunda kaldılar. Sadece Lun-tu, (Karaşar’ın 680 li batısındaki Bügür) direnmeye kalkıştı. Fakat o da bir hamle ile fethedilerek, bütün ahali kılıçtan geçirildi.

Bu olaydan sonra Çin ordusu, Davan’a kadar elini kolunu sallayarak vardı. Çin ordusuyla savaşı kabul eden Davanlılar yenilerek, Çinliler’in Kui-shan (Kuşan) adını verdikleri başkentin surları arkasına çekildiler. Li Huang-li, hemen şehri kuşatma altına aldı. Çinli mühendisler su yolunu kesince, Soğdiyanalılar susuzluktan kırılmaya başladılar. Kırk günlük bir kuşatmadan sonra Çinliler, dış surları yıkarak şehre girdiler. Davanlı kumandanların çoğu çarpışmalar sırasında öldüler veya esir edildiler. Mu-kuo da esir edilenler arasındaydı. Kalanları kaleye kapanarak Çinliler’le müzakereye başladılar. Çinliler’in çekip gitmesi şartıyla argamakları vermeyi ve Çin ordusunun iaşe ihtiyacını karşılamayı teklif ederek, aksi halde argamakları öldüreceklerini ve K’ang-chü’den gelecek yardımı bekleyip, ölümüne çarpışmaları göze alacaklarını bildirdiler.

Gerçekten de K’ang-chü öncü birlikleri, artık Çin askerî kamplarının çevresinde dolaşmaya başlamışlardı ve bu durumda işi inada bindirmek akıllıca bir şey değildi. Üstelik Li Huang-li, şehirde kuyu açmayı becerebilecek Ta-chin’li (Roma ve Gresyalı) mühendislerin bulunduğunu haber almıştı. Bütün bu durumları gözönüne alan Çinliler, karşı tarafın şartlarını kabul ettiler ve birkaç on argamakla 300 kısrağı aldıktan başka, Mo-ch’ai isimli bir beyi Davan hâkimi olarak tayin edip, geri döndüler.

İkinci ordu, daha az başarılı olmuştu. Çinlilerin eskiden beri kuyruk acıları bulunan Yü şehrine gelen Binbaşı Wang Shen-sheng, haber göndererek şehrin şartsız teslim edilmesini istedi. Sabahın alacakaranlığında Çinliler’e karşı saldırıya geçen şehir halkı, bütün birlikleri kılıçtan geçirdi. Katliamdan kurtulabilen birkaç kişi, Li Huang-li’ye sığındı. Li, hemen tenkil müfrezelerini oraya göndererek Yü şehrini ele geçirdi. Şehir hâkimi, K’ang-chü’ye kaçtıysa da Çinliler’e teslim edildi ve kellesi vuruldu. K’ang-chü, çatışmalara girmekten kaçınmıştı ve böylece Çin ordusunun prestiji yeniden yerine gelmişti. Çin ordusunun güzergahı üzerinde bulunan bütün küçük prensliklerin hâkimleri rehin olarak Çin’e götürüldü. Wu-sun k’un-mosu, ikibin kişilik bir süvari ordusu hazırlamasına rağmen, savaşa girmeye cesaret edemedi. Çin, kazandığı zaferi kutluyordu ve bu zaferi dünyaya duyurmak için on adet elçilik heyeti dört bir yana doğru yola çıkarılmıştı. Prenslik mertebesine yükseltilen Li Huang-li’ye ayrıca “Erh-shih Generali” ünvanı da verildi ve yürüyüş M.Ö. 101 yılında sona erdi. Entresan olanı, 101 yılında daha önce birbiriyle temasları olan Hellas ve Çin’in ilk defa karşı karşıya gelmiş olmasıydı. Ku-shan kuşatması sırasında kuyular kazan Ta-chin’li mühendislerin kimler olduğunu bilmiyoruz. Büyük bir ihtimalle bunlar, Çinliler’le Batı dünyasından uzak bir yerde burun buruna gelen ve her yere burnunu sokan Yunanlı vatandaşlardı.

Savaşın Getirdiği Külfet

Davan seferi, Çin’e çok pahalıya malolmuştu. 102 yılında sefere katılan 60 bin kişilik ordudan, 101’de ancak 10 bini geri dönebilmiş; otuz bin attan ise geriye sadece bin tanesi sağ kalmıştı. Yine de ordunun iaşesi mükemmelen sağlanmış ve çarpışmalarda çok büyük kayıplar verilmemişti. Kumandanlar ve devlet erkanı orduya hiç acımamış; yürüyüş sırasında insanlar gözlerinin önünde ölürken oralı bile olmamışlardı. Bürokratların halkı ezmeleri, rüşvet ve haraç almaları, Han hanedanının kuyusunu kazmaya başlamıştı. Yönetimin hovardaca yaptığı onca masrafa rağmen, savaş sonunda elde edilen başarı, son derece mütevaziydi. Çin ordusu Davan’dan ayrılır ayrılmaz, onun ikame ettiği Mo-ch’ai, “alınan toplu karara binaen” öldürülmüş, yerine de öldürülen Mu-kuo’nun kardeşi Ch’ang Feng getirilmişti. Çinliler, bu yeni hakimle anlaşmayı ve onu resmen tanımayı kabul etmişlerdi. Li Huang-li’nin askerî seferi sırasında gözü korkmuş olan Batı ucu hâkimleri, Çin’in vassallığını kabul etmişler; Çinli kumandan ve devlet memurları Bügür ve Kui-li’ye gönderilmiş, ama yine de kuzey yolu kontrol altına alınamamıştı. Çünkü Hunlar, onları kısa zamanda sıkıp çıkarmışlar, Çinliler’in elinde ise kimsenin uğramadığı güney yolu kalmıştı.

Çin’in tek kazancı, stratejik yönde olmuştu. Çünkü teşkil edilen güvenlik şeridi, Hunlar’la Ch’ianglar’ın ve Küçük Yüeçi’nin irtibatını koparmıştı. Yine de elde edilen netice, uğranılan kayıplar karşısında hiçbir şeydi. Hunlar, hâlâ Çin’in en büyük düşmanıydılar. Çin’in açık alan orduları, Hunlar’ı hezimete uğratmış ve sınır bölgelerinden uzaklaştırmış ise de, düşman hâlâ büyük bir güce sahipti ve ölümcül darbeler indiren hücumları kesilmemişti. Diğer yandan, Çin içinde de huzursuzluk vardı. Orduya yapılan büyük harcamalar yüzünden, halka yüklenen yükümlülükler ve vergiler alabildiğince artmıştı. Savaşın bütün yükü köylülerin sırtına yükletilmişti. Köylüler ise öfkeden bağırıp çağırmaya başlamışlar; işlenen suç oranında büyük artışlar olmuştu. “Bunu, kıtlık yılları takip etmiş; çeteler türemiş ve yollar emniyetsiz hale gelmişti.” Daha önce belirtildiği gibi, ordu safları suçlularla doldurulmuş; bu durum orduda disiplini bozmuş, ayrıca savaş kapasitesini de düşürmüştü. Çinli siyasiler, harcanan bunca güce rağmen, imparatorluğun nihâî zaferler kazanamadığını ve kısır savaşlara son veremediği noktasından hareketle, Wu-ti’yi başarısızlıkla suçlamaya başlamışlardı. Tabii bu arada Hunlar yeniden güçlenmiş ve karşı bir darbe indirme hazırlığına başlamışlardı.

Lev Nikolayeviç Gumilev

Ruscadan Çeviren D. Ahsen BATUR