Me'mun'un Devrinde İslam Ülkesinin Coğrafik Durumu
Sınırlar
Doğuda Hindistan toprakları, Çin'in bazı kısımları, Hint Okyanusu; batıda Rum ülkesi (bugünkü Karadeniz, Anadolu) ve Akdeniz; kuzeyde Sibirya (serir), Hazar Denizi, Ran (Kalkasya) ve Avrupa yönünden Pirene Dağları; güneyde, Basra Körfezi, Hint Okyanusu ve Mısır'da Nübe ülkesiyle çevriliydi.
lslam ülkesi birbirinden farklı vilayetlere bölünmüştü. Ülkenin Me'mun zamanındaki taksimatını o devrin coğrafyacılarından özellikle lstahri, lbn Hallikan, lbn el-Fakih'ten naklen gösterelim:
lslam dünyası o sırada 27 bölgeye (iklim) ayrılmıştı. Bunların yedisi batıda, yirmisi doğuda yer alıyordu.
Batı Bölgeleri: Diyaru'l-Arap (Ceziretü'l-Arap), Bahr-i Fars (Bahr-i Muhit-i Hind ve Bahr-i Ahmer), Darü'l-Mağrib (Mısır'ın dışında Afrika'nın kuzey sahilleri), Mısır, Şam (Bütün Suriye bölgesi), Bahri-Rum (Bahr-i Sefid/Akdeniz), El-Cezire (Fırat ile Dicle arası).
Doğu Bölgeleri: Irak, Huziztan (Ahvaz), Fars, Kirman, Mekran, Turan, Sind, Ermeniye (Ermenistan), Azerbaycan, El Cibal (lran Dağları), Deylem, Taberistan, Cürcan, Kums, Horasan Çölü, Sicistan, Horasan, Maveraünnehir, Harezm, Ran Ülkesi (Azerbaycan'ın kuzeyinde Aras ile Gür nehirleri arasındaki bölge).
Şimdi söz konusu bölgelerin yer ve durumları hakkında kısaca bilgi verelim.
Diyaru'l-Arap: Ceziretü'l-Arap denilen bölgedir. Dicle Irmağı'nın denize döküldüğü Abadan'dan itibaren Bahr-i Fars çevresinden Bahreyn ve Umman'a ulaştıktan sonra Muhra, Hadramut, Aden ve Yemen kıyılarını takip ederek Cidde, Medyen ve daha sonra Eyle ile son bulur. Bahr-i Fars'la kastedilen tüm Arap Yarımadası'nı çevreleyen denizdir. Bununla birlikte Babü'l-mendib'e kadar olan kısma Bahr-i Kılzım (Bahr-i Ahmer) da denir. Arap Yarımadası kuzeybatı yönünden Şam ve Filistin'le çevrilidir. Bu hat Eyle'den başlayarak sırayla Lut Gölü, Şerat, Balka, Ezreat, Selmiye ve Hanasra'dan geçtikten sonra Fırat Irmağı'na ve buradan Rakka, Kırkisiyye, Rahbe, Küfe, Betaih (bataklıklar) ve Vasıt'tan geçerek Abadan'da sona erer.
Diyar-ı Arap veya Ceziretü'l-Arap; Mekke, Taif, Medine, Yemame ve bunlara bağlı kaza ve sancakları içine alan Hicaz, Bahreyn topraklarına bitişik olan Necd Hicazı, Irak Badiyesi, Cezire Badiyesi, Şam Badiyesi (Tühame'yi içine alan) Yemen bölgesi, Necd Yemeni, Umman, Mühre, Hadramut bölgesi, San'a, Aden ile Yemen kaza ve sancaklarına ayrılmıştı.
Bahr-i Fars: Bundan maksat Irak'ta bulunan ve Dicle'nin denize ulaştığı yere kadar Arap Yarımadası'nı çevreleyen denizdir. Bu durumda söz konusu deniz Basra Körfezi ile Arap Denizi (Bahr-i Hind) ve Aden Denizi, Kızıldeniz ve Akabe Körfezi'nden oluşuyordu.
Mağrib bölgesi: Batıda Mısır'dan itibaren tüm kuzey Afrika sahil bölgeleridir. Berka, Ifrikiyye (Tunus), Tahert-Tiaret (Cezayir'de), Merakeş'de Tanca, Sus, Zevile buranın önemli şehirleriydi.
Bunlardan Berka, Orta Mağrib'de yer alır. Verimli toprakları vardır. Çevresinde Berberi kabileler otururdu. Berka ile lfrikiyye arasında Trablusgarb şehri yer alır. Ifrikiyye'ye bağlı olan bu şehir taştan inşa edilmiştir. Trablusgarb'dan sonra Mehdiyye ve Tunus gelir. Tunus da verimli ve büyük bir şehirdir. Daha sonra yer alan Kayrevan şehri lfrikiyye'nin idare merkezi ve en büyük şehriydi. Tahert'in idare merkezi de yine aynı adı taşıyan merkeziydi. Sicilmase de buraya bağlı olup çöl ortasında yer alan önemli bir yerleşim yeriydi.
Endülüs: Bu bölgeyi de "Bilad-i Mağrib" içinde kabul ediyorlardı. Fethildiği dönemde böyle düşünülmüş ve öylece de kalmıştı. Endülüs (ispanya) büyük bir ülkedir. ldare merkezi Kurtuba'dır. Tulaytula, Sarakosta, Vadilhicare, Tercala, Maride, Bace, Gafik, Leble ve Karmüne, Estice, Riyye buranın önemli şehirlerindendi. Şinetrin, Malaga, Cebel-i Tarık sahil şehirlerindendi.
Mısır: O günkü sınırları yaklaşık bugünkü sınırları gibiydi. Kızıldeniz kıyısındaki Becce, Nübe ve Mısır tarafındaki kıyıları da bu bölgeye ilave ediyorlardı.
Şam: Tüm Suriye anlamına gelen Şam, yedi bölgeye ayrılıyordu:
1. Filistin garnizonu, 2. Ürdün garnizonu, 3. Hınıs garnizonu, 4. Dımeşk (Şam) garnizonu, 5. Kınnesrin garnizonu, 6. Avasım (sınır şehirleri), 7. Sugür (sınır şehirleri).
Filistin garnizonu batıdaki Şam garnizonlarının ilkiydi. Mısır yönünden Refah ve kuzeyden Leccun ile çevriliydi. Yafa, Eriha, Beytilahm, Gazze, Şerat, Lut Gölü, Gurbisan. Nablus bu ordugah sınırları içindedir. Filistin'in idare merkezi Remle'dir. Sonra büyüklük bakımından Beyt-i Mukaddes (Kudüs) gelir. Ürdün'ün idare merkezi Taberiye'dir. Dımaşk'ın merkezi yine Dımaşk'tır. Burası tüm Suriye bölgesinin en büyük şehridir. Hımıs garnizonunun merkezi Hınıs kentidir. Hınıs ünlü kentlerden biriydi. Çöl kıyısında yer alan Antardus, Selimiye ile Şizer (Asi nehri üzerinde yer alırdı), Hama buraya dahildi.
Kınnesrin garnizonunun yönetim merkezi Haleb'di. Haleb bugüne kadar önemini koruyan büyük bir şehirdir. Avasım ile Irak arasındaki yol üzerinde yer aldığından çok önemli bir yerleşim yeriydi. Kınnesrin ve büyük şair Maarri'nin doğum yeri olan Maarratü'n-nu'man bu garnizona bağlı diğer şehirlerdi. Kınnesrin o dönemde küçük bir kentti.
Avasım'a gelince, Şam bölgesinin Haleb'in arkasından lskenderun'a kadar çıkan yukarı kısımlarıdır. Bu yerlerin idare merkezi Antakya idi. Antakya, gezinti yerleri, bağ ve bahçeler yönünden Şam'dan sonra gelirdi. Rumlar döneminde Şam bölgesinin yönetim merkezi burasıydı. Son derece büyük bir surla çevriliydi. Rivayete göre bir atlı bu surların çevresini iki günde dolaşabiliyordu. Fırat üzerinde yer alan Baleş ve karada yer alan Menbic şehirleri de bu bölgeye bağlıydı.
Sügür, Avasım'ın arkasında bulunan ve Toros Dağları'na kadar uzanan yerlere deniyordu. Fırat üzerindeki Sisat ile en büyük sınır şehri olan Malatya, Hısn-ı Mansur buranın en önemli kentleriydi. Hades (Malatya ile Maraş arasında) Maraş, Zebatra (Malatya ile Sisat arasında) Haruniye (Maraş yakınında), Misis, Adana, Tarsus buraya bağlıydı. Bazen Sügür şehirlerini Avasım bölgesine dahil ederek her ikisine birden Avasım adı verilirdi. Tekili "sugr" olan bu "sugur" kelimesiyle lslam ülkesi ile Rum ülkesi arasındaki o zamanki sınır şehirleri kastedilirdi. Biri Şam bölgesindeki "sugur-i Samiye" diğeri el Cezire'deki "hududu Cezeriye" adıyla iki sınır vardı.
Bahr-i Rum (Bahr-i sefid/Akdeniz) bu bölge adalardan oluşuyordu.
El Cezire: Dicle ile Fırat arasında yer alan ve (Mabeyn el nehreyni Mezopotamya -iki ırmak arası) adıyla bilinen bölgenin kuzeyine "el Cezire", güneyine "Irak" deniliyordu. Her iki bölge arasında ayırıcı nokta Dicle üzerindeki Tikrit ile Anbar veya Fırat üzerindeki Hit şehirleridir. Bu şehirlerin karşı kıyılarında yer alan şehirler de bu bölge içinde kabul ediliyordu. El-Cezire; kuzeyden Meyyafarikin ile Malatya yakınında Fırat'a kadar olan yerlere batıdan komşu olan yerler, güneyden Fırat Nehri üzerinde yer alan Hit ve Dicle kıyısındaki Tikrit, güney batıdan Cezire çölü. Doğudan, lran dağları ve Azerbaycan ile sınırlıdır. El-Cezire, Irak toprakları gibi oldukça verimli bir bölgedir. En önemli şehirlerinden olan Musul, bu bölgenin batısında Dicle kıyısındadır. Aynı şekilde en ünlü şehirlerden Sincar, Diyar-ı Rebia adındaki çöl ortasında yer alır. Bu şehrin hurmalıkları kadar El Cezire'nin hiçbir yerinde hurmalık yoktur. Nusaybin de buranın en güzel havalı, bağlı, bahçeli ünlü bir şehriydi. Dara, bu bölgenin küçük bir yerleşim yeriydi. Re'sü'l- Ayn, Dar-ı Muzar adıyla bilinen çölde düz bir yer üzerindedir. Amid şehri Dicle'nin yukarı bölgesinde ve Cezire-i lbn Ömer, Dicle Nehri üzerinde yer alır. Rakka, Kırkisya, Hadise, Hit, El-Cezire'nin Fırat Nehri kenarında yer alan şehirlerindendir. Söz konusu bölgenin ortasında Harran yer alır ki, bu şehir Sabiler (Afitab Perestler/güneşe tapanların) şehriydi. Ruha-Raha (Urfa) Süryaniler zamanında okullarıyla ve bilimsel çalışmalarla meşhur olmuş bir şehirdi. Suruç da verimli bağlarıyla bilinen kentlerdendi.
Cezire bölgesinde bazı çöller de vardı. Bunlardan kuzeydoğudaki çöllerde Rebia ve güneybatıda Mudar aşiretleri yaşıyorlardı. lslamiyet'ten önce buralara yerleşmiş olan bu aşiretler hayvancılıkla uğraşıyorlardı. Şehirlerle de bağlantıları olduğundan hem bedevi, hem medeni idiler. Tikrit, el-Cezire'nin Dicle Nehri üzerinde yer alan en son şehridir. Halkının büyük kısmı Hıristiyandı.
Irak: lki nehrin güney kısmı ile buralara komşu yerlerden oluşur. Kuzeyden güneye doğru, Dicle üzerindeki Tikrit'ten, güneyde Fars Denizi kıyısındaki Abadan'a; batıdan doğuya doğru, Kofe Kadisiyesi'nden doğudaki Hulvan'a kadar uzanır. Bu bölgenin kapsadığı alan şöyleydi: Tikrit'ten başlanırsa; doğudan Şehr-i Zor, daha sonra güney doğudan Hulvan ve sırayla Silvan, Sumera ve Sus sınırından geçerek Abadan'a varılır. Buradan da Basra'ya sonra çölde Basra'nın zirai toprakları ve bataklıkları üzerinden, kuzeybatıya doğru bükülerek Küfe'ye gelinir. Küfe'den sonra Fırat kıyılarından Ambar'a varılır. Buradan da kuzeyden Tikrit'e tekrar gelinir. Bu bölgede Fırat ile Dicle arasındaki araziye Sevad adı verilirdi. lslam medeniyeti döneminde Irak'ın sınırları böyleydi. Bu sınırlar bazı nehirlerin eski yataklarını değiştirmeleri yüzünden bugünkünden farklıdır.
Irak'ın en ünlü şehri Bağdat'tır. 2. Abbasi halifesi Mansur'un kurduğu bu şehir, Irak'ın yönetim merkezi ve lslam ülkesinin en parlak devrinde başşehriydi. Basra da Irak'ın ünlü şehirlerindendi. Hz. Ömer devrinde kurulmuştur. Vasıt şehri de hacılar tarafından Sevad'ın ortasında kurulmuştur. Fırat'ın batısında yer alan Küfe de Araplar tarafından kurulan şehirlerdendir. Nahrawan, Dicle Irmağı'nın doğusunda yer alan bir başka şehirdi. Bugün kurumuş olan Nehrevan ırmağının kenarındaydı. Irak'ın doğu hududunun sonunda yer alan Hulvan da, büyük bir kentti. Küfe yakınındaki Hire ve Basra yakınındaki Eyle de bu bölgenin önemli kentlerindendi.
Huzistan: Bu bölge Irak'ın doğusunda Irak ile Fars arasındaki yerdir. Kuzeyden Cibal sancakları (Irak acemi), doğudan Fars ve lsfahan, batıdan Irak ve güneyden Basra körfeziyle çevrilidir. Huzistan'ın yönetim merkezi Ahvaz şehriydi. Bu yüzden tüm Huzistan'a Ahvaz bölgesi de deniliyordu. Huzistan bazı kaza ve sancaklara ayrılmıştı. Bunların birincisi Ahvaz'dı. Cündişabur, Sus, Tüster ve Ramhürmüs bu bölgenin diğer sancaklarıydı.
Bilad-i Fars (Fars şehirleri): Batıda Huzistan, doğuda Kirman arasında yer alır. Kuzeyden lsfehan ile Horasan çölü güney ve batıdan Fars Denizi ile sınırlıdır. Beş sancağa ayrılmıştı. Büyükten küçüğe Istahr, Erdeşir-i hire gelir ki, buranın yönetim merkezi Cur şehriydi. Bütün Fars bölgesinin idare merkezi olan ve Darü'l-umara'yi (vali konağını) ve hükümet dairelerini içine alan Şiraz da bu sancağa bağlıydı. Dara Bücert (idare merkezi Ercan olan) Ercan ve Kazrun şehrini içine alan Sahur sancakları, söz konusu bölgenin diğer üç sancağıydı. Sahur sancağı bunların en küçüğüydü. Fars beldelerinde bazı boş ve ıssız topraklar vardır ki, buralarda sayıları yüz yurttan fazla kürt aşireti oturuyordu. Ve "rumum" ismi verilen bazı yerlerde hayvancılık ve çiftçilikle geçinirlerdi. Yalnız Fars beldelerinde yerleşmiş olan bu kabileler 500 bin hane kabul edilirdi. Bunlar Arap kabileleri gibi yaz kış otlak yerlere konarlardı. Bir hanede bulunan bireylerin sayısı, ırgat ve çobanlar dahil olmak üzere on kişiye kadar çıkardı. Her haneyi beş kişi sayacak olursak söz konusu kabilelerin nüfusunun 2,5 milyona ulaştığı anlaşılır.
Kirman: Bu bölge Fars bölgesinden büyüktür. Batıdan Fars ile doğudan Mekran ve Sicistan arasında yer alır. Kuzeyde Horasan çölü ve güneyden Fars Denizi ile çevrelenmiştir. Şircan, B., Cireft ve Hürmüz önemli şehirlerindendi.
Mekran: Kirman'ın doğusunda yer alır. Doğuda Turan ve Sind ülkesinin bir kısmı kuzeyde Sicistan ve Hindistan güneyde Fars Denizi Mekran'ı kuşatır. Burası Kirman'dan daha büyüktür. Kiz, Derek ve Resk önemli şehirlerindendir.
Turan: Fars bölgesinden küçüktü. Batıda Mekran doğu ve kuzeyde Sind ve güneyde Fars Denizi arasında yer alır. Mahali, Kızkanan ve Kastar en önemli şehirleridir.
Sind: Burası doğu yönünde lslam ülkesinin son hududunu teşkil ediyordu. Buranın en ünlü şehri Hindlilerce Brahmanabaz adıyla bilinen Mansure'dir. Deniz kıyısında yer alan Dibel ile Multan diğer önemli şehirlerdi. Mansure şehrinin halkı tamamen Müslümandı. lstahri, Mekran, Turan ve Sind'e hep birlikte Sind adını veriyor.
Ermeniye (Ermenistan): El-Cezire'nin üstünde ve lslam ülkesinin yukarı taraflarında yer alır. Doğudan Azerbaycan ve lran, batıdan Bilad-ı Rum (Küçük Asya-Anadolu), kuzeyden Kafkasya dağları, güneyden El-Cezire ile sınırlanmıştır. ldare merkezi vali konağını da içine alan Debil veya Dübeyl şehridır. Burada çok Hıristiyan vardır. Halat, Erzen, Kalikla, Meyafarkin bu bölgede yer alır. Meyafarkin'i bazıları El-Cezire'ye dahil ederler, biz de öyle yaptık.
Azerbaycan: El-Cezire'nin doğusunda yer alır. Batıda el-Cezire ve Ermeniye, doğuda Hazar Denizi ve Deylem, kuzeyde Ran ülkesi ve güneyde Cibal sancakları ile sınırlıdır. ldare merkezi ordu merkezini ve Daru'l-Umera'yı içine alan Erdebil şehridir. Şehrin uzunluğu ve genişliği ikişer mildir. Erdebil'den sonra büyüklük bakımından Maraga şehri gelir. Burası daha önce vilayet merkezıydi. Sonra Şorat Gölü (Urmiye Gölü) kenarındaki Urmiye şehri gelir. Silmas, Merent, Şis bu bölgenin başlıca şehirlerindendir.
Biladü'r-Ran (Ran ülkesi): Azerbaycan'ın kuzeyinde yer alan bu bölge doğuda Hazar Denizi, batıda Ermenistan, kuzeyde Kafkasya dağları ve güneyde Azerbaycan ile çevrilidir. En büyük şehri Berzea'dır...
Cibal (Dağlar): Cibalden maksat Fars (lran) Dağları'dır. Bu bölge önemli şehirleri Dinever'den ibaret olan Mah el-Küfe ve Nihavend'in diğer adı olan Mah el-Basra (Basra şehri) sancaklarıdır. Cibal bölgesi doğuda Horasan çölü ve Fars bölgesi, batıda Irak ve El-Cezire; kuzeyden Azerbaycan, Deylem, Rey ve Kazvin; güneyden Huzistan ve Irak ile çevrilidir. Bu bölge çok önemli şehirleri içine alır. Bunların en büyükleri Hemedan, Dinever, Masbezan, lsfehan, Kum, Kaşan, Nihavent, Lor, Kerç, Kazvin, Şehr-i Zor, Hulvan'dır. Hemedan şehrinin kapladığı alan enine boyuna birer fersah uzunluğundaydı. Şehrin demir kapılı bir suru vardı. Dinever (Mah el Küfe) şehri Hemedan'ın üçte ikisi büyüklüğündeydi. Isfahan araları iki mil kadar aralıklı iki şehirden oluşuyordu. Nihavent (Mah el Basra) bir dağ üzerinde olup binaları çamurdan yapılmıştır. Hulvan şehri lrak'a bakan bir dağ eteğindedir. Şehr-i Zor'da lrak'a yakın bir yerdedir. Kazvin, Iran bölgesinin yukarısında yer alır ve Deylem'in sınır şehridir. Kum, verimli bir yerde ve sur içerisinde yer alır. Kaşan ise küçük bir şehirdir.
Deylem: Bu bölge Hazar Denizi'ne ve Bahr-i Kazvin'e bakan dağlardan oluşmuştur. Güneyde Kazvin ile Azerbaycan'ın bir kısmı, kuzeyde Hazar Denizi, doğuda Kums, batıda Azerbaycan ile sınırlıdır. Halkı dağ ve ova ahalisi olarak iki kısma ayrılır. Rey, Ebher, Zencan, Dalkan, Kazvin, Ruyan önemli şehirlerindendir.
Taberistan: Doğuda Deylem'den sonra gelir. Bu da Hazar Denizi üzerinde yer alır. Doğudan Cürcan ve batıda Deylem ile sınırlıdır. En büyük şehri vilayet merkezi olan Amel'dir. Sarye de buranın büyük şehirlerinden olup suyu oldukça boldur. Demavent veya Dembavent bu bölgeye bağlı büyük şehirlerindendi.
Cürcan: Taberistan'ın kuzeydoğusunda yer alır. Kuzeyde Türkistan, güneyde Kums, doğuda Horasan, batıdan Hazar Denizi ile çevrilidir. En büyük şehri Cürcan'dır. İkinci derecede güneyde Esterabat ve deniz kıyısında Dihistan gelir.
Kums: Cürcan ve Taberistan'ın güneyinde yer alır. Güneyde Horasan Çölü ve batıda Rey ile sınırlıdır. Yönetim merkezi Damgan şehriydi.
Horasan Çölü: Doğudaki bölgelerin ortalarında yer alan bir çöldür. Kuzeyde Kums, güneyde Fars ülkesi ve Sicistan, doğuda yine Sicistan ve Horasan, batıda Cibal ve Rey ülkesiyle çevrilidir. Bu çöl Arap çölünde yaşayan insanlardan daha az nüfusa sahiptir. Bu çölün bir kısmı Horasan'a diğer kısmı Fars ve Kirman vilayetlerine bağlıydı. Sarp bir çöldür. Kuraklıktan dolayı seyahat etmek çok zordur.
Sicistan: Mekran'ın kuzeyinde yer alır. Doğuda bu bölge ile Sind arasında yer alan çöl, güneyde Mekran, kuzeyde Hind arazisi, batıda Horasan Çölü ile çevrilidir. Zerenç Bist ve Tak en büyük şehirlerindendir.
Horasan: Doğuda bulunan en verimli ve en geniş ülkelerden biridir. Kuzeydoğuda Maveraünnehir, güneydoğudan Sind ülkesi ve Sicistan, kuzeyden Harezm ve Türkistan arasında yer alan Guz-Oğuz ülkesi, güneyden Horasan Çölü ve Fars bölgesi, batıdan Kums ile sınırlıdır. En önemli kentleri Nişabur, Merh, Herat, Belh'dir. lkinci derecede Kuhistan, Tuz, Nesa, lbort, Serahs, lsfezar, Buşenc, Bazgıs, Zem ve Amil sancakları gelir.
Horasan'ın idare merkezi Nişabur'du. Nişabur bu bölgenin en büyük şehridir. Ebr-i şehr adıyla da anılan Nişabur'un düz arazi üzerinde yer alan çamurdan yapılmış evleri vardır. Şehrin yüz ölçümü bir fersah uzunluk ve bir fersah genişliktedir. Mervüşşahcan adıyla da bilinen Merv çok eski bir şehirdir. Horasan'ın arazisi çok verimlidir. Müslümanlar buradan büyük gelir elde ederdi.
Maveraünnehir: Kuzeydoğu yönünden Müslümanların en son ülkesiydi. Kuzeyde Türkistan ve Hind ülkesi, güneybatıdan -arada Ceyhun Nehri olmak üzere- Horasan, kuzeybatıdan Harezm, güneyden Toharistan ile sınırlıdır. Bağ ve bahçeleri ve bol geliriyle en verimli bölgelerden biriydi. En ünlü yerleşim yerleri Buhara, Semerkant, Keş, Nahşap, Beykend, Saganyan, Fergana, Sogd, Şaş, Üşrusne ve Hocend (hokand).
Harezm: Ünlü coğrafyacılardan lstahri tarafından Maveraünnehir'e bağlı sayılan bu bölge uzun bir biçimdedir. Kuzeyde Ceyhun Nehri boyunca devam eder. Kuzeyden Harezm Denizi (Aral Gölü), güneyden Horasan ve Sogd ülkesiyle sınırlı ve doğu ve batıdan çöllerle çevrilidir. ldare merkezi Harezm şehridir.
Me'mun'un halifeliği yıllarında lslam ülkesi kısaca coğrafi ve idari yapısı ve vilayetlerinin birbirlerine olan mevkileri yukarıda açıkladığımız gibiydi. Söz konusu devirde devletin gelirleri Endülüs'ün dışında yukarıda belirttiğimiz tüm bölgelerden toplanıyordu. Bununla birlikte belirtilen bölgelerden her birinın haracı o bölge adına ayrıca bağımsız olarak ödenmiyor ve bazı bölgeler diğer bölgelerle birleştiriliyordu.
Bu durum zaman zaman değişiklikler göstermiştir. Bazen muhasebe kayıtlarına, "Filan bölgenin haracı" diye geçirilen meblağ, valinin kaç bölgeye hükmü geçiyorsa ona göre o bölgelerin haracı demekti. Çünkü valilerin yetki alanları zaman zaman değişiyordu.
Corci Zeydan’ın İslam Uygarlıkları Tarihi Kitabından Alıntılanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder