YILKI İYESİ
Sürü ruhu. At ve sığır sürülerini koruduğuna inanılır.
YOHAN
Yeraltı tanrısı. Yeraltının koruyucusudur. Yok oluşu simgeler. Dokuz kat yeraltını (cehennem) yönetir. Karanlıklar içinde yaşar ve kimseye görünmez. Evi Ulukayının köklerinin altındadır. Oğlunun adı ise Sohan'dır.
YOL İYESİ
Yolların koruyucu ruhudur. Her yolun kendi iyesi vardır. Yol İyesi'nin kötü niyetli insanları her gün yürüdükleri yoldan bile şaşırtabileceğine inanılır. Bu tür insanlar çok iyi bildikleri bir yoldan giderken kendilerini bir anda karanlık bir ormanın içinde bulurlar. Bazen de bir kar fırtınasına yakalanıp kendi evlerinin çevresinde dolanıp dururlar, aslında çok yakın oldukları halde yolu bulamadan donup ölebilirler.
YUNAK İYESİ
Hamamın koruyucu ruhudur. Kısa boylu bir ihtiyar kılığında olduğuna inanılır. İnsanlara temizliği öğrettiği söylenir. Türk halk inancına göre güneş battığı zaman ve gece yarısı hamama girilmez, çünkü bu saatte Yunak İyesi kendisi yıkanır. Hamamda yıkanan kişi yüzü sabunluyken su tasını bulamazsa ya da hamamdan çıkarken ayakkabılarını yitirirse, bunlar onun yaptığı şakalar olarak algılanır. Tatarlar yıkandıktan sonra çıkarlarken ona "Yunağın ısısı sana, huzuru bana!" derler.
ZADA HAN
Rüzgar tanrısı. Rüzgarlar ve fırtınalar onun emrindedir. 13 rüzgarın kesiştiği yerde yaşar. Yağmur yağdırır, fırtınalar estirir. Yada Taşı'nın sahibi ve hakimidir. Kamların kullanabilmesi için yeryüzüne Zada Han tarafından gönderildiğine inanılan bu büyülü taşın doğa olaylarını kontrol edebilme gücü bulunur, onunla özellikle de yağmur, kar ve dolu yağdırabilir. Zada Han rüzgarların üzerine bir ata biner gibi binip yolculuklar yapar ve istediği yere böylece bir anda ulaşır. Şahin gibi kanatları olan konur (kahverengi) bir atı vardır. Onunla birlikte rüzgarları sürer. Moğol söylencelerinde boğa kılığına girebildiği anlatılır.
ZARLIK
Yargı tanrıçası. Yargıçları korur. 17 Büyük Gök Mahkemesi'nin en başında bulunur. Türk-Moğol devlet geleneğinde yargı çok önemli bir yere sahiptir. Adaletsiz yöneticilere ilenilir (lanet edilir) ve başlarına en kötü felaketlerin geldiğine inanılır.
ZAYAÇI
Kader ruhları. Kaderi tayin eden varlıklardır. Yeryüzüne bereket götürürler. Buryatlarda Zajan/Zayan adlı kader tanrısının bunların başında olduğuna inanılır.
ZAYAGAN
İyilik tanrısı. Kötü ruhlara karşı barışı sağlamak için mücadele eder. Bu bağlamda "Barış Tanrısı,. olarak da görülebilir. "Yayay,. ve "Yayak,. adlı yaratıcı ruhla da alakalı görünür.
ZEMİRE
Cemre cini. Havayı, toprağı, suyu ısıtıcı gücü vardır. Baharda göğe yükselir, sonra inip buzları eritir. Eski Bulgarca kökenli bir kelime olup İslamiyet sonrası Arapça "cemre" sözcüğüyle benzeşim yoluyla özdeşleşmiştir.
ZENGİ
Eşik tanrısı. Evin eşiğinde yaşar. O yüzden eşiğe basılması hoş karşılanmaz. Sibirya inançlarında "Senge Baba'' (Zengi Ata) bir tür "Eşik İyesi" (Eşik Ruhu) olarak görülür ve evin önündeki hayvanları koruduğuna inanılır. Tatarlar arasında da "Zengi Babay" için yapılan özel törenlerde “Avuz" (hayvanın ilk sütü) hazırlanır. Törene çağrılan hoca yeni doğan bebeklerin hayırlı olması için "Zengi Baba'nın hürmetine dua eder.
DİĞER TÜRK TANRILARI
1. Abıyaş Han: Yaşam Tanrısı. İnsanları ve canlıları yönetip yönlendirir.
2. Adagalı (Adagalah) Han: Fitne Tanrısı. Yeryüzünde bozgunculuk yapar.
3. Adam Han: İyilik Tanrısı. İnsanlara iyilikler yapar.
4. Albotay Han: Gezgin Tanrısı. Yolculara yardım eder.
5. Ancasın Han: Yıldırım Tanrısı. Şimşekler ve yıldırımlar çaktırır.
6. Apsatı Han: Av Tanrısı. Vahşi hayvanların da koruyucusudur.
7. Artık Han: Yol Tanrısı. Yolculara yardım eder.
8. Aştotur Han: Çoban Tanrısı. Çobanları vahşi hayvanlardan korur.
9. Aymuş Han: Çoban Tanrısı. Çobanları korur.
10. Avlı Han: Dağ Tanrısı. Barkan'' olarak da anılır.
ll. Babıray Han: İyilik Tanrısı. İyi insanları koruyup kollar.
12. Barula (Barallak) Han: Orman Tanrısı. Avcılar ateş yakar ve ona saçı yaparlar.
13. Buğomça Hanım: Yol Tanrıçası. Uzaklara giden yolların koruyucu ruhudur.
14. Cabağan (Cabaha) Han: Hastalık Tanrısı. Onmaz dertlere ve marazlara neden olur.
15. Canday Han: Sakatlık Tanrısı. Kol, bacak hastalıkları verir.
16. Cebelek Hanım: Kötülük Tanrıçası. İnsanları yolundan çevirir. "Yer Kulaklı" olarak anılır.
17. Cerde Han: Ev Tanrısı. Evi ve aileyi korur.
18. Cınıs (Çınıs) Han: Yasa Tanrısı. Dünyanın yönetilmesi için gerekli yasaları koyar
19. Cöhögöy (Cöğöy) Han: At Tanrısı. Atların koruyucusudur.
20. Cölörü Han: Yeraltı Tanrısı. Eline düşenler bir daha geri dönemezler.
21. Çaçlı Hanım: Ev Tanrıçası. Evi ve aileyi korur.
22. Çayan (Şayan) Han: Gökyüzü Tanrısı. Yeryüzünün düzenini sağlar.
23. Çoğonah (Çuğonah) Hanım: Hastalık Tanrıçası. İnsanları hasta eder.
24. Çomparaş (Çamparas) Hanım: Uyku Tanrıçası. Uyuyamayanlar kendisinden yardım ister.
25. Çokku Hanım: Dilek Tanrısı. Kendisinden dilek dilenir.
26. Çoppa Han: Ekin Tanrısı. Ekinlerin bol olmasını sağlar
27. Çuğoran (Çuğorağan) Han: Şeytanların yöneticisidir. İnsanları şeytan kılığına sokabilir.
28. Çuppakan Hanım: Gök Tanrıçası. Göklerin düzenini sağlar.
29. Duguy Han: Haberci Tanrısı. Tanrıların haberlerini insanlara getirir.
30. Eder Han: İyilik Tanrısı. İyi ve güzel işlerin yapılmasını sağlar.
31. Elez Hanım: Bekaret Tanrıçası. Bekaretini ve iffetini koruyan kızlara yardımcı olur.
32. Erirey Han: Ürün Tanrısı. Tarladaki hasadı korur.
33. Eyke (Öyke) Hanım: Kadın Tanrıçası. Günlük ev işlerinde kazalardan korur.
34. Gölpön Han: Koyun Tanrısı. Koyunları korur.
35. Hagdan Han: Kamburluk Tanrısı. Bel bükülmesi ve kamburluk gönderir.
36. Harabıl Han: Yeraltı Tanrısı. Yeraltındaki bazı kötü ruhların önderidir.
37. İndirbey Han: Av Tanrısı. Av hayvanlarını korur.
38. Kagır ( Kağar) Han: Elçi Tanrısı. Ülgen ve Erlik arasında elçilik yapar.
39. Karakçı Han: Cehennem Tanrısı. Matman Karakçı olarak anılır.
40. Kayadan (Keyden) Han: Kuvvet Tanrısı. Kuvveti sembolize eder.
41. Kayırnar (Kaynar) Han: Güneş Tanrısı. Güneşin ışıklarının çoğalmasını sağlar.
42. Kemisken Hanım: Göl Tanrıçası. Göllerin koruyuculuğunu yapar.
43. Kıskıydana Hanım: Kötülük Tanrıçası. Abasıların kızıdır.
44. Kollu Han: At Tanrısı. İskit kökenlidir. Balkarlarda bu adda bir bayram vardır.
45. Korı (Korıy) Han: Rüzgar Tanrısı. Rüzgarlara yön verir.
46. Koylusan Hanım: Gök Tanrıçası. Gökleri yönetir.
47. Köbölök Han: Ölüm Tanrısı. İnsanların canını alır. Bakır burunludur. Kızıl bir atı vardır.
48. Kudustay Han: Rehin Tanrısı. Bu adda üç kardeştirler (Bur, Tas, Vot). İnsanları kaçırırlar.
49. Kürmüş Han: Ev Tanrısı. Evi ve içindeki aileyi korur. Ailenin devamını sağlar.
50. Mansar Han: İyilik Tanrısı. İyi işler yapanları ödüllendirir.
51. Matmas Han: Kainat Tanrısı. Ülgen tarafından evrenden sorumlu kılınmıştır.
52. Mucara Han: Yoksullar Tanrısı. Yoksul insanları korur.
53. Odığın (Odın, Odon) Han: Yasa Tanrısı. Dünyanın yönetimine gereken yasaları düzenler.
54. Ohol Han: Vahşet Tanrısı. Yeryüzünde büyük kırımiara sebebiyet verir.
SS. Okto Han: Dağ Tanrısı. Dağların ve dağlarda yaşayan canlıların koruyuculuğunu yapar.
S6. Orangay Han: Yaratıcı Tanrı. Canlıları yaratır ve doğadaki yerlerini belirler.
S7. Ovcay Han: Bereket Tanrısı. Ürünlerin bol olmasını sağlar.
S8. Ovsal Han: Hastalık Tanrısı. Hayvanları hastalandırır. Yalnız kadınlara musallat olur.
S9. Oymon Hanım: Bitki Tanrıçası. Bitkileri korur ve onlara can verir.
60. Oysul Han: Deve Tanrısı. Develeri korur.
61. Ozay Han: Bereket Tanrısı. Her tarafta bolluk olmasını sağlar.
62. Perbi Han: İyilik Tanrısı. Hakkında çok fazla bilgi yoktur.
63. Pınçu Han: İyilik Tanrısı. İyilikler yaptığı söylenir.
64. Puysa Han: İyilik Tanrısı. Herkesin iyiliğini ister.
6S. Sabıray Han: Yazgı Tanrısı. İnsanların geleceği hakkında karar verir. Yeraltında yaşar.
66. Sangır Han: Av Tanrısı. Kızdığında ormanları yakıp, av hayvanlarını kaçırdığı söylenir.
67. Saradıman Hanım: İyilik Tanrıçası. Demirci Tanrıçası olarak da görülür.
68. Sarasan Han: Soğuk Tanrısı. Kışın soğuklara neden olur.
69. Tabıt (Tabı) Han: Koruyucu Tanrı. İnsanların ve evin koruyuculuğunu yapar.
70. Taşgaşıt Han: Kısmet Tanrısı. İnsanların kısmetini belirler. Çok güçlü ve keldir.
71. Tayçu (Tayçı) Han: At yavrularını (veya boğaları) koruduğu söylenir.
72. Tıday (Dıday Han): Güven Tanrısı. Korku anında adı söylenir.
73. Tımmıl (Dımmıl) Han: Tahıl Tanrısı. Aynı adı taşıyan bir ekmek türü vardır.
74. Tiribel Han: Tahıl Tanrısı. Ekinleri ve ziraatçıları korur.
75. Toktur Han: Avcı Tanrısı. Avcıları korur.
76. Tukbaş Hanım: Kadın Tanrıçası. Kadınları ve evi korur.
77. Tuğulbay (Tukulbay Han): Av Tanrısı. Avcıları korur.
78. Turay Han: Kötülük Tanrısı. Ahasılar arasında sayılır.
79. Tuşkun Han: Korku Tanrısı. İnsanlara korku ve panik verir.
80. Tünböri (Tunburı) Han: Yeraltı Tanrısı. Yeraltındaki karanlık suların tanrısıdır.
81. Türün Han: Cehennem Tanrısı. Cehennemi yönetir.
82. Tüsümel Han: Yeraltı Tanrısı. Kötülükler yaptığı söylenir.
83. Tüşülü Han: Kötülük Tanrısı. İnsanları kötülük yapmaya iter.
84. Ubahalah Hanım: Hastalık Tanrıçası. İnsanlarda ve hayvanlarda hastalıklara neden olur.
85. Urbalcın Han: Kavga Tanrısı. Yeraltındaki bazı kötü ruhların önderidir.
86. Uslo Han: Doğa Tanrısı. Dağları ve doğadaki canlıları korur.
87. Uya Han: Kötülük Tanrısı. Çorak Uya adıyla anılır.
88. Oygen Hanım: iffet Tanrıçası. Namuslu insanları özellikle iffetli kadınları korur.
89. Yabır Han: İyilik Tanrısı. İyiliğin onun özü olduğu söylenir.
90. Yapkara Han: Hizmet Tanrısı. ülgen'in yardımcısıdır ve onun emirlerini yerine getirir.
91. Yatman Han: Rüzgar Tanrısı. Rüzgarları estiren koruyucu ruhtur.
92. Yezim Han: Soğuk Tanrısı. Yeryüzüne soğuk getirir
Bahattin Uslu’nun Türk Mitolojisi adlı kitabından alıntılanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder