Yenisey ve Orhon Yazıtları
Türk yazıtlarının en eskileri Yenisey’de bulunanlardır. Yenisey yazıtları Orhon alfabesiyle yazılmışltı. Üzerlerinde kesin tarih olmamakla birlikte, Orhon yazıtlarından daha eski oldukları, VII. yüzyılda yazıldıkları tahmin edilmektedir.
Yenisey’de o dönemde Kırgızlar yaşıyorlardı. Bilim adamları, Çin kaynaklarındaki bilgilere de dayanarak bu yazıtların Kırgızlara ait olduğu kanaatine varmışlardır. Yazıtlarda Kırgızların hayat hikâyelerine yer verilmesi ve Kırgızların kullandığı hayvan takviminin kullanılması da bu görüşü kuvvetlendirmektedir. Tarihî bilgiler içermese de, bu yazıtlar eski Türk boylarının yaşayışlarından bahsetmesi bakımından önemlidir.
Türklerde yazının gelişmesi Gök-Türk dönemine rastlar. VIII. yüzyılda yazılan Orhon yazıtları sayesinde Türklerin kültürü, hayat anlayışı, inançları ve savaş yöntemleri hakkında bilgiler edinmekteyiz. Daha da önemlisi, bu bilgileri artık yalnızca Çinlilerden değil, bizzat Türklerin kendilerinden öğrenmekteyiz. Yazıtlarda savaşların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bunların çoğunu boylar arasındaki savaşlar oluşturuyordu. Yazıtlarda Gök-Türk Kağanlığı’nın resmî ideolojisi de ortaya çıkmaktadır.
Çin kültürü bilinçli bir şekilde reddedilmekte, komşular üzerinde egemenlik kurulmasının önemi vurgulanmaktadır. Orhon yazıtları Doğu Gök-Türklere aittir. Batı Gök-Türkleri kendilerine ait herhangi bir bilgi bırakmamışlardır (sadece küçük mezar yazıtları vardır). Kağan, Türk boylarını yazıtları okuyarak olaylardan ders almaya çağırmakta, talihsiz günlerde çekilen zorlukları hatırlatmaktadır. Kan dökücülüğün övülmemiş olması, onların ileri seviyede olduğunu göstermektedir.
Kültigin adına hazırlanan yazıt 732’de dikilmiştir. Metin kısmının bu tarihten 14 yıl kadar önce hazırlandığı tahmin edilmektedir. Dünyanın yaratılışına değinildikten sonra ilk kağanın hizmetleri ve kağanlığın yıkılışı anlatılmaktadır. Çin (T’ang) imparatorluğu egemenliğinde geçen dönem ve Kağanlığın İlteriş tarafından ikinci kez kuruluşu hikâye edilmektedir. Kapgan Kağan’ın savaşları ayrıntılı bir şekilde anlatıldıktan sonra Bilge Kağan’ın yaptığı hizmetler sıralanmaktadır. Bütün bu olaylar Bilge Kağan’ın ağzından anlatılmaktadır.
735’te dikilen ikinci yazıtta Bilge Kağan, Kültigin’in mezar taşına yazdırdığı savaşları ve diğer olayları kendi mezar taşına da yazdırmıştır. Yazıt, Kültigin yazıtında yazılanların tekrarı ve tamamlayıcısı niteliğindedir.
Tonyukuk yazıtı, Kültigin döneminde yazılmıştır. 720 yılına kadar olan olaylar anlatılmaktadır.
Vezir Tonyukuk Çin kültürü içinde yetişmiş, fakat kendi kültürünü korumasını bilmiş bilge bir kişidir.
Onun deneyimi ve siyaset bilirliği taşa da yansımıştır.
Alıntıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder