Türk Tarihi Açısından Rus Yıllıkları

 İslâm öncesi dönemde Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlarda uzun süre gerek devlet kurarak, gerekse boylar halinde yaşayarak varlıklarını güçlü bir şekilde hissettiren Hazar, Peçenek, Uz, Berendi, Kara-Kalpaklılar ve Kuman-Kıpçaklar için İlk Rus Yıllıkları bulunmaz hazinedirler.

IX. yüzyıldan XIII. yüzyılın ilk çeyreğine kadar yani Rusya’nın Moğollar tarafından istilasına kadar yaklaşık 4, 5 asırlık bir zaman dilimi içerisinde, özellikle de Kiev Rusya’sının kuruluşundan Moskova Çarlığı’nın teşekkül aşamasına kadar olan bir dönemde Türk boylarının oynadıkları rolleri ve onlara ait bilgileri İlk Rus yıllıkları vermektedirler. Rus Kronikleri veya Rus Vekayinâmeleri olarak da bilinen Rus yıllıkları, Rusların Hristiyanlığı kabul etmelerinden sonra Bizans ile aralarında meydan gelen yakınlık sonucu onlardan aldıkları yıllık yazma âdeti neticesinde meydana getirilmişlerdir. Rus tarihini efsanevi bir şekilde anlatan Rus yıllıklarının ortaya çıkarılması P.M. Stroyev adlı bir araştırmacının gayretleri sonucu gerçekleşmiştir.

Eski Rus yıllıklarından istifade ederek Rus yurdunun tarihini, IX. asrın ortalarından XVIII. asra kadar kesintisiz bir şekilde takip etmek mümkün olmaktadır. Ayrıca o bölgede devlet kuran ve Ruslarla bir şekilde münasebete geçen Bulgar, Hazar, Peçenek, Türk (Uz), Berendi, Kuman, Kara-Kalpaklı ve Tatarlara dair pek çok önemli bilgiler yıllıklar sayesinde bilinmektedir.

Türk ilim âleminde bu yıllıklardan istifade eden ilim adamları Z.V. Togan ve Akdes Nimet Kurat’tır. Sonrasında Mualla Uydu Yücel “İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler” adlı çalışması ile yıllıkların verdikleri bilgileri Türk ilim âlemine kazandırmıştır.

Türkler hakkında bilgi veren yıllıklardan bazıları şöyledir:

Povesti Vremennıh Let: Geçmiş Yılların Hikâyesi (Nestor Yıllığı)

Kiev’de tertip edilen Yıllık Dergileri’nin ortak ismidir. XII. Yüzyılın başına kadar olan hadiseler ile XIV-XV. Yüzyıldaki Yıllık Dergileri’nin başlangıç kısımlarını ihtiva etmektedir. Bu yıllığın Nestor Nüshası, Silvester Nüshası, 1118 Tarihli Nüsha olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır. Bu yıllığın konuları arasında Tufandan sonra yeryüzünün Hz. Nuh’un oğulları arasında bölünmesi; Babil kulesi yapılırken insanların Tanrı tarafından dağıtılmaları; Slavların Tuna’ya yerleşmeleri ve buradan başka ülkelere gitmeleri; Kiev Şehrinin kurulması; Hazarların Slavlar üzerindeki hâkimiyetleri; Slavların bir kısmının Varegler’e bir kısmının da Hazarlar’a vergi vermeleri; Bizans ile Kiev arasında yapılan antlaşmalar ile Rusların Hristiyanlığı kabul etmelerini sayabiliriz.

İpatyev Yıllığı

Bu yıllık XIV veya XV. asırda Kostroma şehrindeki İpatyev manastırında yazıldığı için bu isimle adlandırılmıştır. Bu nüshayı Pskov’da bulan N.M. Karamzin olmuştur. Bu yıllık ilk bilgilerini Povesti Vremennıh Let’ten alarak hadiseleri 1198 yılına kadar getirmekte ve daha sonra özellikle Güney-Batı Rusya’da cereyan eden olayları anlatmaktadır.

Lavrentev Yıllığı

Rahip Lavrentev’in ismiyle anılan ve Rus yıllıklarının en eski ve en önemlisi olan bu yıllık; 1377 yılında Büyük Suzdal ve Nijegorod Knezi Dmitri Konstantinoviç’in emriyle ihtiyar bir yıllıkçıdan, rahip Lavrentev tarafından istinsah (kopya) edilmiştir. Yıllık 1305 yılına kadar olan hadiseleri ihtiva etmektedir. Ancak yıllıkta bazı yıllara ait olaylar eksiktir.

Türkler Hakkında Bilgi Veren Diğer Rus Yıllıklarından Bazıları

1- Radzivilov veya Kenigsberg Yıllığı (İçerisinde minyatür barındıran tek yıllıktır)

2- Troitski Yıllığı

3- Nikonov Yıllığı

4- Moskova- Akademi Yıllığı

5- Preyaslav (Suzdal) Yıllığı

6- Birinci Novgorad Yıllığının Sinodal Nüshası

7- Birinci Novgorad Yıllığının İlk Nüshası

8- İkinci, İkinci, Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci Novgorad Yıllıkları

9- Ermitaj Yıllığı

10- Vaskresen (Pazar) Yıllığı

11- Tver Yıllığı

12- Pskov Yıllığı

13- Rostov Yıllığı

14- Lvov Yıllığı

15- Yermolin Yıllığı

Alıntıdır.