BEYREK
Bamsı Beyrek olarak da söylenir. Bay Böyrek, Beğ Beyrek, Bey Beğrek gibi adlarla da tanınmaktadır. Dede Korkut Öyküleri'nde anlatıldığında Bamsı ile Bam beşik kertmesidir, ancak birbirlerini tanımadan büyürler. Bir gün avlanırlarken karşılaşırlar, aralarında anlaşmazlık çıkınca güreşe tutuşurlar. Ancak ikisi de güçte denk olduğu için birbirlerini yenemezler (Burada Türk kültüründe kadınların da erkeklerle eşit olduğu görülmektedir). Beyrek'in esir düşmesi nedeniyle yıllarca ayrı kalırlar. Soylu ve sadık atı Dengiboz (veya Bengiboz) yıllarca kendisini bekler. Bam Çiçek zorla başkasıyla evlendirilmek istenir. Beyrek tutsak kaldığı sarayın beyinin kendisine aşık olan kızı tarafından kurtarılır. Geri dönerek sevgilisine kavuşur. Beyrek karakteri Asya'dan Anadolu'ya kadar Türk coğrafyasının tamamında sıklıkla olağanüstü motiflerle süslenen masallarda adı geçer.
BEYTEREK
Yaşam Ağacı. Yerle göğü bir birine bağlayan efsanevi kutlu direk veya ağaç. Tanrıçalar onun üzerinden aşağıya iner. Yeryüzündeki kısmına kahramanlar, yeraltındaki bölümüne Erlik, gökyüzündeki parçasınaysa Ülgen atını bağlar. Yani bu ağaç aslında üç parçadan oluşur:
1. Altanterek (Altındirek): Gökyüzündeki kısmıdır.
2. Temürterek (Demirdirek): Yeryüzündeki kısmıdır.
3. Pakırterek (Bakırdirek): Yeraltındaki kısmıdır.
Türk halk kültürü içerisinde evlerin avlularında yer alan direkler efsane ağacı Beyterek'le ilişkilendirilerek özel bir önem verilir. Bunların başında çoğunlukla tahtadan bir at başı simgesi yer alır. Ağaç dallarıyla ve at yelesinden yapılan süslerle donatılır. Bu direğin "Serge İyesi" adı verilen kendi koruyucu ruhunun bulunduğuna inanılır. Dokuz kollu bir değnek şeklinde özel olarak tasarlanmış ve uçlarına dokuz kutlu hayvanın kuyruğu asılmış olan tuğlar da yine dokuz dallı kutlu Yaşam Ağacı'nın simgeselleştirilmesiyle ortaya çıkmışlardır. Günümüzde Kazakistan'ın başkenti Astana'da kentin simgesi haline gelmiş olan "Bayterek'' adlı bir kule bulunur ve tepesinde Samruk/ Semrük kuşunun yumurtasını simgeleyen oldukça büyük bir bölüm bulunur.
BIÇURA
Kiler cini. Evlerde ve bodrumlarda yaşar. Kadın kılığına girer. Kırmızı giysili olarak betimlenirler. Genelde evde, ocağın arkasında, kilerde ya da çatı altında yaşar. Hiç çekinmeden gürültü patırtı yapar. Küves denen içkiyi çok sever. Tatarların bilmeceleri arasında "Ocak başında Bıçura belini boğmuş oturur" şeklindeki bir cümle bulunur ve yanıtı Küves Fıçısı'dır. Yemeğe çok düşkündür. İnsanların yiyip de bitiremediği bütün yemekleri o yer. Kızdığı zaman tabağı çanağı kırar ve yemeği de döküp evi uzun bir süreliğine terk eder. Çok pis bir yaratık olarak da bilinir, temiz yerlerden nefret ettiği söylenir. Pis evleri tercih ettiği için ondan kurtulmanın ilk şartı evi temiz tutmaktır. Aniden gürültü çıkarmaya başlar; bağırır, güler, oynar, şakalar yapar, uyuyan insanları yatağından alarak başka yerlere taşır. Bazen evdeki eşyaların yerini de değiştirir veya bazılarını gizler. En sevdiği eşyalarsa demirden yapılmış olan nesnelerdir ve bunların başında da anahtar, iğne, bıçak, makas gelir. Geceleyin kilitlenen kapıları açar veya tam tersine açık kapıysa kilitler. Nadiren de tehlikeli durumlara neden olur, mesela yangın çıkarır. Uzun süre ocak yapılmayan evleri sevmez ve ısınmak için ateş yakmak ister ve yangına neden olur. Bu yüzden Tatarlar yeni bir ev kurar kurmaz her şeyden önce ocağını yaparlar. Böylece evi güvene almış olurlar.
BOLLOH
Su tanrısı. "Küğöh Bolloh" (Gök Boloh) olarak da anılır. Suyun temizliğini ve balıkları korur. Balıkları çoğaltır. Balık tutmadan önce kendisinden izin istenir ve balık avının uğurlu geçmesi dilenir. Suyu kirletenleri ve gölleri kurutanları cezalandırır. Kışın ırmağın buz tutmuş kısmı üzerinde ateş yakılmasını hoş karşılamaz ve böyle yapanlara kin besler.
BORAN
Yağmur tanrısı. Yağmurlar yağdırır. Güçlü ve sağanak yağmurlara neden olur. Yağmur getiren rüzgarları estirir. Soluğu yağmur rüzgarlarına dönüşür. Bulutları koyun sürülerini güder gibi yönlendirir. Giysilerinin rengi kapkaradır. Boran/Bora denen kasırgayı o estirir. Moğollara göre aslında bu isme sahip üç tanrı vardır.
Bahattin Uslu’nun Türk Mitolojisi adlı kitabından alıntılanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder