Lades tutuşmanın kökeni, geleceği öğrenmek için tavuklardan yararlanan Etrüsk kâhinlerinin lades kemiğini niyet tutmak için kullanmalarına uzanmaktadır. Yere çizilen daire yirmiye bölünerek, buralara yirmi Etrüsk harfi yazılır ve darı serpilir. Dairenin içine bırakılan tavuk darıları toplarken, gagasıyla işaretlediği harflerden kâhin anlam çıkararak geleceği okuyacaktır. İşte bu tavuklar öldüğünde lades kemikleri çıkarılıp kurutulur ve kırılmadan niyet tutmakta kullanılır. İngilizcede lades kemiğinin adı ıvishbone, niyet kemiğidir.
Romalılar bu âdeti Etrüsklerden almışlar, ancak onların açıklamalarına göre, kutsal kemik kıtlığı nedeniyle çekişerek, uzun parçanın kazanılmasını talih saymışlardır. Romalıların İngiltere’ye getirdikleri inanç, Amerikan folkloruna göre kıtaya çıkan Hacıların 162l ’de ilk kez kutladıkları Şükran Günü’nde de uygulanmış ve ABD ’de bayram-resmi tatil günü olarak kabul edilen Şükran Günü’nde hindi pişirerek lades tutuşmak âdeti yaygınlaşmıştır.
Ahmet Talât Onay sözcüğü yâdes biçimiyle yazarak “aslı hakkında pek çok dedikodu olmuştur. Aslının yâd-ı dest, yaddaş ve hatta lâdest olduğunu söyleyenler vardır. Fakat hiçbiri hakikate makrun [yakın] değildir,” der. Ahmet Talât’ın örnek verdiği, içinde ‘yâdest’ sözcüğü geçen şiirlerin yazarlarından Edirneli Fütûhî (Abdülaziz Çelebi) 1640’larda, Sabit ise 1712’de ölmüştür. Farsça yâdest hem oyunun adı hem de Türkçede söylenen ‘aklımda’ sözcüğünün karşılığıdır (yâd anma, hatırda tutmadan). Ahmet Vefik Paşa lades kemiği karşılığı olarak uçurcak sözcüğünü bildirir.
Fransızcada ladesin karşılığı olarak kullanılan philippirıe sözcüğü Almanca Vielliebchen’in telaffuzundan bozmadır. Çok ve sevmek sözcüklerinden gelen bu adın, kırsal kesimde gençler arasında çok eskilerde oynanan ve aynı saptaki çift meyve gibi ikili seçimlere dayanan, cinsellik içeren bir oyundan geldiği anlaşılıyor. Fransa’da bu sözcük, eşlerin değiştirildiği dönmeli bir dans oyununda da “Bonjour Philippe” biçiminde kullanılır. Almanya'da ortaçağda, erkek cinsel organına benzetilerek yapılan, çevresine iki ceviz konulan, içine şekerlemeler doldurulan hamur tatlısının da adıdır ve kısır kadınlar tarafından şifa niyetine yenir. 1860’lar
Fransa’sında ise Aziz Valentin Günü’nde - Sevgililer Günü —selamlaşma sözcüğüdür.
Lades tutuşan bir Fransız veya Alman’a, sözlüklerde lades karşılığı olarak verilen Vielliebcherı veya philippine oyununu oynayana rastlamadığımıza göre, lades Roma geleneğinden kopmuş olmalıdır. İtalyancada lades Latinceye bağlanan forcello (çatalcık) sözcüğünden gelmekte ve sayılan bu dillerle bir alışverişin gerçekleşmediği anlaşılmaktadır. İngilizcede ıvishbone, Amerikan efsanesine karşın, çok geç bir tarihten, 1853 yılından itibaren saptanabilmektedir. Fransızcada da İngilizceden geçen uıishbone sözcüğü kullanılmaya başlandığına göre, bu ülkelerde ladesin ABD ’den ithal edilmeye başlandığı ortaya çıkmaktadır. Anadolu’daki ladesin kökenini İran dünyasında aramak yanlış olmayacaktır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder